ខ្យល់ពុល គឺជាការគំរាមដ៏គ្រោះថ្នាក់បំផុត មកលើអាយុជីវិតមនុស្សទូទាំងពិភពលោក
ចុះផ្សាយនៅថ្ងៃ៖
ស្តាប់ - ០៨:០៥
ខ្យល់ដកដង្ហើមកខ្វក់ ពោរពេញដោយល្អងធូលី សារធាតុពុល គឺជាការគំរាមដ៏គ្រោះថ្នាក់បំផុត មកលើអាយុជីវិតរបស់មនុស្ស នៅទូទាំងពិភពលោក។ នេះគឺជាការសន្និដ្ឋានជាក់ច្បាស់ នៅក្នុងរបាយការណ៍ថ្មីមួយ ធ្វើឡើងដោយអ្នកជំនាញនៃ វិទ្យាស្ថានគោលនយោបាយថាមពល នៃសកលវិទ្យាល័យឈីកាហ្គោ ហៅកាត់ថា EPIC ដែលទើបតែចេញផ្សាយ នៅថ្ងៃអង្គារទី២៩សីហា។
ជារៀងរាល់ថ្ងៃ មនុស្សម្នាក់ស្រូបខ្យល់ដកដង្ហើមចូលទៅក្នុងខ្លួន ចំនួនចន្លោះពី ២ម៉ឺន ទៅ ៣ម៉ឺន លីត្រខ្យល់។ ក្នុងខ្យល់គឺមាន ៩០% ជាអុកស៊ីសែន និងអាហ្សូត។ តែជាមួយគ្នានេះ ក្នុងខ្យល់ដកដង្ហើម មានលាយឡំទៅដោយសារធាតុពុល ល្អងធូលីផ្សេងៗ ដែលកើតចេញពីធម្មជាតិផង និងចេញពីសកម្មភាពរបស់មនុស្សផង។ គឺសារធាតុពុល និងល្អងធូលីទាំងនោះហើយ ដែលជាប្រភពគ្រោះថ្នាក់ដល់សុខភាព។ ផ្សែងពុលចេញពីយានជំនិះគ្រប់ប្រភេទ ល្អងធូលីកើតចេញពីសំណឹកកកិតនានា ផ្សែងពុលកើតចេញពីសកម្មភាពរោងចក្រផ្សេងៗ គឺសុទ្ធតែជាផ្សែងពុលដែលកើតចេញពីសកម្មភាពរបស់មនុស្ស ហើយដែលវាមកបង្កហានិភ័យដល់សុខភាពរបស់មនុស្សខ្លួនឯង។
គ្រោះថ្នាក់អ្វីខ្លះ ដល់សុខភាព?
យោងតាមរបាយការណ៍របស់ EPIC ខ្យល់ដកដង្ហើមពុល លាយឡំដោយល្អងធូលី វាបង្កគ្រោះថ្នាក់ដល់សុខភាពធ្ងន់ធ្ងរជាង ការជក់បារី ឬការសេពសុរាទៅទៀត។ ល្អងធូលី សារធាតុពុលទាំងនេះ គឺជាមូលហេតុបង្កើនហានិភ័យ ធ្វើឲ្យមនុស្សមានជំងឺសួត ខូចប្រព័ន្ធដកដង្ហើម មានជំងឺបេះដូង ជំងឺស្ទះឬដាច់សរសៃឈាម ព្រមទាំងជំងឺមហារីកថែមទៀត។ ផ្អែកតាមតួលេខរបស់អង្គការសុខភាពពិភពលោក ៣៦%នៃករណីមហារីកសួត គឺមានពាក់ព័ន្ធដោយផ្ទាល់ ជាមួយនឹងល្អងធូលី ក្នុងខ្យល់ដកដង្ហើម ចំណែកករណីដាច់ឬស្ទះសរសៃឈាម មាន៣៤% ហើយករណីជំងឺមហារីកវិញ មាន២៧%។
យោងតាងអង្គការសុខភាពពិភពលោកដដែល មនុស្ស៩នាក់ ក្នុងចំណោម១០នាក់ នៅលើលោកយើងនេះ រស់នៅប្រចាំថ្ងៃប្រឈមនឹងខ្យល់ដកដង្ហើម ដែលមានកម្រិតសារធាតុពុល និងល្អងធូលី លើសពីកម្រិតអនុគ្រោះ កំណត់ដោយអង្គការសុខភាពពិភពលោក។ ជារៀងរាល់ឆ្នាំ មានមនុស្សស្លាប់ប្រមាណ៧លាននាក់ជាមធ្យម ដោយសារតែបញ្ហាខ្យល់ដកដង្ហើមកខ្វក់នេះ។ ពោលគឺ ប្រមាណ១២%នៃ ករណីស្លាប់មុនអាយុ នៅទូទាំងពិភពលោក។
អ្នកជំនាញរបស់ EPIC បានលើកឡើងថា ផ្ទុយទៅវិញ បញ្ហាខ្យល់ដកដង្ហើមកខ្វក់ ហាក់មិនត្រូវបានមនុស្សទូទៅ ឬអាជ្ញាធររដ្ឋាភិបាល យកចិត្តទុកដាក់ប៉ុន្មាននោះទេ។ ថ្វីបើមានរបាយការណ៍ស្រាវជ្រាវជាញឹកញាប់ ដែលបញ្ជាក់អំពីគ្រោះថ្នាក់នៃខ្យល់ពុលក្នុងបរិយាកាស តែកញ្ចប់ថវិកាចំណាយ ដែលរដ្ឋត្រូវប្រើដើម្បីប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងបញ្ហានេះ មានតិចតួចខ្លាំងណាស់ បើប្រៀបធៀបទៅនឹង ការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងជំងឺឆ្លងផ្សេងៗទៀត។ យោងតាមរបាយការណ៍របស់ EPIC ប្រសិនបើគ្រប់ប្រទេសទាំងអស់ គោរពជាប្រចាំ នូវកម្រិតអនុគ្រោះអតិបរមា នៃល្អងធូលីក្នុងខ្យល់ដកដង្ហើម ដែលអង្គការសុខភាពភិភពលោកបានកំណត់ស្តង់ដារ នោះមនុស្សយើងអាចមានអាយុ រស់បាន ២,៣ឆ្នាំជាមធ្យមបន្ថែមទៀត ដោយផ្អែកលើតួលេខប្រមូលបាននៅឆ្នាំ២០២១។
តំបន់ណាប្រឈមខ្លាំងជាងគេ ដោយបញ្ហាខ្យល់កខ្វក់?
ក្នុងចំណោមតំបន់ទាំងអស់នៅជុំវិញផែនដី តំបន់អាស៊ីខាងត្បូង គឺជាតំបន់ ដែលប្រជាជនរស់នៅប្រឈមខ្លាំងបំផុត និងបញ្ហាខ្យល់កខ្វក់។ ប្រជាជនឥណ្ឌា ប៉ាគីស្ថាន និងបង់ក្លាដែសជាដើម ស្រូបខ្យល់ដកដង្ហើម ដែលមិនបរិសុទ្ធជាប្រចាំថ្ងៃ។ យោងតាមការស្រាវជ្រាវ ផលប៉ះពាល់មកលើសុខភាពរបស់មនុស្ស នៅតំបន់នេះ បានស្តែងឲ្យឃើញយ៉ាងច្បាស់ អំពីកក្តាគ្រោះថ្នាក់ នៃកម្រិតល្អងធូលីដែលក្រាសខ្លាំងក្នុងខ្យល់ ហួសពីកម្រិតអនុគ្រោះ។
នៅបង់ក្លាដែស កម្រិតល្អងធូលីពុលក្នុងខ្យល់ មានចំនួនប្រមាណ ៧៤ μg/m3 ជាមធ្យម ខណៈដែលកម្រិតអនុគ្រោះអតិបរមា កំណត់ដោយអង្គការសុខភាពពិភពលោក គឺមានត្រឹមតែ ៥ μg/m3។ យោងតាមរបាយការណ៍ ប្រសិនបើអាជ្ញាធរបង់ក្លាដែស អាចចាត់វិធានការ ទាញទម្លាក់កម្រិតល្អងធូលី ឲ្យនៅត្រឹម ៥ μg/m3 នោះប្រជាជនបង់ក្លាដែស អាចមានអាយុរស់បាន ៦,៨ឆ្នាំបន្ថែមទៀត ជាមធ្យម។
ទីក្រុងញូដេលី រដ្ឋធានីឥណ្ឌាវិញ តែងតែជាប់ចំណាត់ធ្នាក់សឹងជារៀងរាល់ឆ្នាំ ថាជាទីក្រុងដែលមានកម្រិតខ្យល់ពុលខ្លាំងបំផុត។ កម្រិតល្អងធូលីជាមធ្យមប្រចាំឆ្នាំនៅញូដេលី គឺមានរហូតដល់ ១២៦,៥ μg/m3។ ជាទូទៅ នោតាមទីក្រុងធំៗ ដែលមានប្រជាជនរស់នៅ ណែនណាន់តាន់តាប់ សកម្មភាពយានជំនិះចរាចរណ៍ និងសកម្មភាពរោងចក្រនានាជុំវិញទីក្រុង គឺជាកក្តាគួបផ្សំ បូកបន្ថែមជាមួយសីតុណ្ហភាពក្តៅខ្លាំង ដែលធ្វើឲ្យគុណភាពខ្យល់ដកដង្ហើមត្រូវធ្លាក់ចុះ។
ដោយឡែក នៅប្រទេសចិនវិញ អ្នកជំនាញបានសង្កេតឃើញអំពីការប្រសើរឡើង គួរឲ្យត្រេកអរ ទាក់ទិននឹងគុណភាពខ្យល់ដកដង្ហើម នៅរវាង១០ឆ្នាំចុងក្រោយនេះ។ លោកស្រី Christa Hasenkopf នាយិកាផ្នែកគុណភាពខ្យល់ នៃវិទ្យាស្ថាន EPIC បានលើកឡើងថា កម្រិតខ្យល់ពុលនៅចិន បានចុះថយប្រមាណ ៤២,៣% រវាងពីឆ្នាំ២០១៣ ដល់២០២១។ តែយ៉ាងណា ក៏វានៅតែខ្ពស់ជាង៦ដង នៃកម្រិតអនុគ្រោះអតិបរមា កំណត់ដោយអង្គការសុខភាពពិភពលោកដែរ។ ប្រសិនបើការប្រសើរឡើងនេះ នៅតែបន្តទៅមុខ នោះប្រជាជនចិន អាចមានអាយុរស់បាន ២,២ឆ្នាំបន្ថែមទៀត។
គោលនយោបាយសុខភាពសាធារណៈ
លោកស្រី Christa Hasenkopf បានបញ្ជាក់ថា ជាទូទៅ គឺគុណភាពខ្យល់ មានគម្លាតគ្នាខ្លាំងណាស់ រវាងតំបន់ឬប្រទេសដែលមានកម្រិតពុលខ្លាំង និងប្រទេសឬតំបន់ដែលអាជ្ញាធរយកចិត្តទុកដាក់ ប្រយុទ្ធប្រឆាំង ចាត់វិធានការជាប្រចាំ។ ពោលគឺ អាជ្ញាធររដ្ឋ ត្រូវតែមានគោលនយោបាយអាទិភាព ចំណាយប្រាក់ ចាត់វិធានការនានា ដើម្បីការពារគុណភាពខ្យល់ កាត់បន្ថយការបញ្ចេញផ្សែងពុលនិងល្អងធូលី ទៅក្នុងខ្យល់បរិយាកាស។ វាគឺជាផែនការគោលនយោបាយសុខភាពសាធារណៈ មិនខុសពីការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងជំងឺឆ្លងផ្សេងៗនោះទេ។ តែវាជាគោលនយោបាយ ដែលប្រទេសក្រីក្រនៅអាស៊ី ឬនៅអាហ្វ្រិក មិនអាចមានលទ្ធភាពចំណាយនោះឡើយ។
នៅសហរដ្ឋអាមេរិក កម្មវិធីនយោបាយរបស់រដ្ឋាភិបាលសហព័ន្ធ កំណត់ដោយ Clean Air Act បានជួយធ្វើឲ្យ កម្រិតខ្យល់ពុលដកដង្ហើម បានថយចុះដល់ទៅ ៦៤,៩% គិតចាប់ពីឆ្នាំ១៩៧០មក។ គោលនយោបាយដ៏ល្អនេះ បានធ្វើឲ្យប្រជាជនអាមេរិក មានអាយុកើនវែង បាន ១,៤ឆ្នាំ ជាមធ្យម។ ដូចគ្នាដែរ នៅតាមបណ្តាប្រទេសអឺរ៉ុប គុណភាពខ្យល់ដកដង្ហើម ត្រូវបានអាជ្ញាធររដ្ឋយកចិត្តទុកដាក់ កាន់តែខ្លាំងឡើង ថ្វីបើវានៅតែមានគម្លាតគ្នា រវាងក្រុមប្រទេសអឺរ៉ុបខាងកើត និងអឺរ៉ុបខាងលិច។
ភ្លើងឆេះព្រៃ
ប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ករណីភ្លើងឆេះព្រៃក្នុងទំហំធំមហាសាល នៅតាមបណ្តាប្រទេសនានា បានរិតតែបន្ថែមធ្វើឲ្យគុណភាពខ្យល់ដកដង្ហើម កាន់តែធ្លាក់ចុះ បើទោះបីមានការប្រឹងប្រែងរៀបចំគោលនយោបាយរដ្ឋ ដើម្បីកាត់បន្ថយខ្យល់ពុលក៏ដោយ។ បម្រែបម្រួលអាកាសធាតុ គ្រោះរាំងស្ងួត គ្មានភ្លៀង ក្តៅហួតហែត បានបង្កឲ្យមានករណីភ្លើងឆេះព្រៃកាន់តែញឹកញាប់។ ជាក់ស្តែង នៅសហរដ្ឋអាមេរិក មហាភ្លើងឆេះព្រៃនៅរដ្ឋកាលីហ្វ័រញ៉ា កាលពីឆ្នាំ២០២១ បានធ្វើឲ្យកម្រិតល្អងធូលីក្នុងខ្យល់ បានឡើងលើសកម្រិតអនុគ្រោះអតិបរមា ដល់ទៅ៥ដង។
ឆ្នាំ២០២៣នេះ ភ្លើងបានលេបត្របាក់ព្រៃឈើ រាប់សិបម៉ឺនហិកតា នៅប្រទេសក្រិក នៅអេស្ប៉ាញ និងព័រទុយហ្កាល់។ ហើយបច្ចុប្បន្ន កាណាដាកំពុងតែប្រយុទ្ធយ៉ាងលំបាកលំបិន ជាមួយនឹងភ្លើងឆេះព្រៃដែលកាន់តែរីកធំទៅៗ។ ខេត្តកាបិក និងខេត្តអុងតារីយ៉ូ របស់កាណាដា ព្រមទាំងរដ្ឋមួយចំនួននៅភាគខាងកើតសហរដ្ឋអាមេរិក កំពុងតែរងឥទ្ធិពលអាក្រក់ដោយសារបញ្ហាភ្លើងឆេះព្រៃនេះ ធ្វើឲ្យមានផ្សែងពុលល្អងធូលី ក្រាសឃ្មឹកក្នុងខ្យល់បរិយាកាស៕
ព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានប្រចាំថ្ងៃនឹងអាចឲ្យលោកអ្នកទទួលបាននូវព័ត៌មានសំខាន់ៗប្រចាំថ្ងៃក្នុងអ៊ីមែលរបស់លោកអ្នកផ្ទាល់៖
ចុះឈ្មោះ