តុលាការ៖ទម្រង់និងភាពស៊ីជម្រៅ (Justice : le fond et la forme)
ចុះផ្សាយនៅថ្ងៃ៖
ស្តាប់ - ០៨:៤៦
នៅក្នុងនាទីខ្ញុំនិយាយពីរភាសា នៅសប្តាហ៍នេះ យើងសូមណែនាំជូនលោកអ្នក អំពីលោក ឆាយ ហុកផេង បណ្ឌិតច្បាប់ និងជាចៅក្រមផ្នែកព្រហ្មទណ្ឌ នៅប្រទេសបារាំង។ លោក ឆាយ ហុកផេង នឹងចូលមករៀបចំនាទីនិយាយពីរភាសា នៅរៀងរាល់ថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ ចាប់ពីពេលនេះទៅ ដោយឆ្លាស់វេនគ្នាជាមួយ លោក ហ៊ែល សម្បត្តិ បណ្ឌិតច្បាប់ មកពីសកលវិទ្យាល័យម៉ុងរ៉េអាល់ ប្រទេសកាណាដា។
ប្រិយមិត្តអ្នកស្តាប់វិទ្យុRFI ជាទីមេត្រី។ ខ្ញុំសូមជំរាបជូនក្នុងព្រឹត្តិបត្តថ្ងៃនេះ នូវបទពិសោធន៍ផ្ទាល់ខ្លួនខ្លះៗ ក្នុងការប្រកបអាជីពរបស់ខ្ញុំជាចៅក្រមប្រទេសបារាំង។
« La justice : le fond et la forme », c’est le thème de notre chronique. De nos jours, la justice est rendue au nom du peuple. Autrefois, elle était rendue au nom du Dieu. Quant à la forme de la justice, elle est multiple. On peut citer la forme multimédia (retransmission radiophonique et télévisuelle d’un procès) et la forme à huis clos sans publicité aucune.
កាលពីនៅកុមារភាពនៅឡើយ នៅពេលជិះរថយន្តកាត់មុខសាលាដំបូងក្រុងភ្នំពេញ ក្នុងមួយថ្ងៃនោះ ជីដូនរបស់ខ្ញុំបាននិយាយនិងចង្អុលប្រាប់ខ្ញុំថា ៖ « ឯងធំឡើង កុំធ្វើការនៅឯកន្លែងក្តៅក្រហាយនេះអោយសោះណា ! »។
La justice divine avait existée dans les années soixante, au Cambodge, durant lesquelles, le prince Sihanouk, Chef de l’Etat rendait justice, seul, à l’amiable avec les parties. C’est une sorte d’arbitrage, dirions-nous.
ខ្ញុំពុំបានយល់អត្ថន័យនៃការព្រមាននេះឡើយ រួចហើយក៏នៅដក់ជាប់ក្នុងខួរក្បាលរហូត។ ឥឡូវនេះ ខ្ញុំបានយល់ថា អាជីពជាអ្នកកាត់ក្តី គឺយើងធ្វើអោយគូភាគីណាមួយ មានការក្តៅក្រហាយ ក្នុងចិត្ត ពីព្រោះយើងជាចៅក្រម បានសម្រេចអោយគាត់ចាញ់ក្តី ក្នុងករណីមួយនោះឯង។
Très souvent, l’arbitrage des années soixante se termina par le versement d’une certaine somme d’argent au plaignant, somme provenant de la caisse de l’Etat. Cette forme de justice aboutissait rarement à une condamnation.
សំណុំរឿងទីមួយដែលនៅស្រុកបារាំងស្តីអំពីជនជាប់ចោទដែលមានសញ្ជាតិជាខ្មែកាត់ចិន។ គឺគាត់នោះ បន្ទាប់ពីបានបាត់បង់ប្រាក់កាសក្នុងល្បែងបៀរ គាត់បន្លំចងខ្លួនឯងក្នុងឃ្លុបរថយន្តរបស់គាត់ ហើយស្រែកអោយគេជួយរំដោះដោយប្រឌិតថាមានជនទុច្ចរិតមកប្លន់គាត់ទាំងថ្ងៃ។ គាត់បានសារភាពថា នេះជាល្បិចកលដែលគាត់នឹកឃើញ ដើម្បីកុំអោយប្រពន្ធគាត់ស្តីបន្ទោស អំពីការបាត់បង់លុយកាក់ពីព្រោះល្បែង។
Pour les cas litigieux, le prince se contentait d’ordonner une enquête et de fixer le calendrier de suivi de l’affaire. En France, dans nos palais de justice, on dit « la mise en état » d’une affaire.
នៅឆ្នាំ១៩៩៧ ខ្ញុំបានកាត់ទោសថ្នាក់ឧក្រិដ្ឋលើខ្មែរម្នាក់ ដែលប៉ុនប៉ងសម្លាប់ប្រពន្ធគាត់ ក្នុងការស្មានច្រឡំថា នាងមានសាហាយ។ ជនជាប់ចោទនោះ គាត់បាក់ស្បាតអំពីសង្គ្រាមនិងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរក្រហម។ កាលណាគាត់លឺស្នូរកាំជ្រួចផូងផាំង ផ្ទុះនៅថ្ងៃបុណ្យជាតិបារាំង១៤កក្កដា គាត់រត់ពួនចូលក្រោមគ្រែជានិច្ច។ ប៉ុន្តែ បែរជាហ៊ានកាប់ប្រពន្ធនិងកូនប្រុសដែលស្ទុះមកការពារម្តាយ ធ្វើអោយមានរបួសយ៉ាងដំណំ។
La séance d’arbitrage princier était largement diffusée à la radio. J’avoue que j’avais les oreilles collées au poste. Je n’avais ni X-Box ni game boy ni play station, ils n’existaient pas encore, mais j’avais mon feuilleton radiophonique à savoir la chronique judiciaire du prince comme distraction.
ខ្ញុំពុំដឹងថាជនជាប់ចោទជាតិអាស៊ីដែលមកឃើញចៅក្រមបារាំងជាតិអាស៊ីដែរនោះ មិនដឹងថា ពួកគាត់មានអារម្មណ៍យ៉ាងណាទេ។ រីឯខ្លួនខ្ញុំផ្ទាល់វិញ គ្មានអារម្មណ៍អ្វីប្លែកអំពីចំងល់ថា ហេតុដូចម្តេចបានជាជនដែលបានឆ្លងវាលពិឃាតខ្មែរក្រហម ក្លាយជាមនុស្សឃោរឃៅយ៉ាងដូច្នេះបាន ?
La médiatisation est le dénominateur commun des grands procès. En France nous nous rappelons de l’affaire Barbie. Juger à Lyon en 1993. Au Cambodge, c’est le tribunal Khmer rouge. Le Tribunal payait les gens venus des provinces pour assister au procès. Pauvreté et nécessité obligent.
គ្មានទេសាមគ្គីភាព ប្រកាន់ពូជសាសន៍ ក្នុងការកាត់ក្តី ដ្បិតអីភាសិតខ្មែរយើងមួយដែលចែងថា « យល់ញាតិឃ្លាតច្បាប់ នោះ » គឺត្រឹមត្រូវល្អណាស់។ ចៅក្រមពុំអាចធ្វើរាងមូលអោយទៅជាសំប៉ែតបានទេ។
Une autre forme du procès est le huis clos. Aucune publicité n’est permise. Aucun journaliste, aucune personne étrangère au procès n’est admise dans la salle d’audience. Il s’agit le plus souvent des affaires de viol des mineurs. C’est pour préserver l’anonymat des jeunes victimes qui peuvent être impressionnées voire lésées par la présence du public.
ប្រជាជនបារាំង ជាទូទៅ មានទំនុកចិត្តលើស្ថាប័នតុលាការនៃប្រទេសរបស់គេ និងទៅលើចៅក្រមដែលឈរលើផ្លូវកណ្តាលឥតលំអៀង។
Au fond, la loi ne demande pas au juge de rassembler toutes les preuves et d’entendre tous les témoins. Elle ne lui demande qu’une chose : a-t-il l’intime conviction ? La conviction sur la culpabilité ou l’innocence du prévenu ou de l’accusé.
បទពិសោធន៍មួយទៀត គឺនៅក្នុងករណីបុរសសញ្ជាតិខ្មែរម្នាក់ ដែលគាត់ល្ងង់ខ្លៅ ក្នុងផ្លូវច្បាប់ និងសីលធម៌ ព្រមទាំងចចេសក្បាលរឹង ដូចដែលពាក្យខ្មែរយើងថា « មនុស្សមិនច្រឡំនឹងគេ »។
Au fond encore, le tribunal doit rendre une décision qui n’est jamais du 50/50. Soit la personne est coupable, soit elle ne l’est pas. Quant au partage de la responsabilité entre le coupable et la victime, s’il est avéré, on en tient compte au moment de fixer le montant des dommages intérêts.
ឪពុកដែលជាជនជាប់ចោទបង្ខំអោយកូនប្រុសដែលមានសង្សាររួចទៅហើយ រៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយនឹងក្មួយស្រីរបស់គាត់។ នាងដែលជាសង្សារប្រាថ្នាបើកទ្វារចេញទៅក្រៅផ្ទះ ដើម្បីបញ្ចប់ការឈ្លោះប្រកែកគ្នា។ ជនជាប់ចោទក៏យកកាំបិតកាប់ដៃនាង ដោយបង្ខំអោយជជែកឈ្លោះគ្នាតទៅទៀត។
Il est heureux de nos jours que les épreuves du feu ou le serment décisoire ne sont plus admis. Autrement dit, on ne tient compte que des faits concrets appelés le faisceau d’indices concordants. De l’innocence ou de culpabilité.
ជនជាប់ចោទនិយាយថា គាត់ឥតចាំបាច់មានមេធាវីការពារគាត់ទេ។ ភ្លាមនោះ គាត់ក៏ដកយកព្រះពុទ្ធរូបមួយអង្គ កំពស់មួយចំអាម ចេញពីហោប៉ៅជាភស្តុតាងថា គាត់ជាមនុស្សអហិង្សា។ ពាក្យចាស់លោកថា « ចេះអោយគេកោត ឆោតអោយគេអាណិត »។ ប៉ុន្តែ ជនជាប់ចោទនេះជាមនុស្សឆោតធ្វើអោយគេក្តៅក្រហាយ។
Tout est important dans notre façon de rendre justice, le fond vaut autant que la forme. C’est pour cela que certains procès ne peuvent avoir lieu pour « vice de forme ». Par exemple le dépassement du délai de présence d’un suspect au Commissariat. C’est ce qu’on appelle délai de la garde à vue limité à 24 heures, délai susceptible d’être prolongé une fois seulement pour les affaires courantes. Quant à moi, je ne devrai pas dépasser huit minutes de chronique. Mais RFI bonne fille est tolérante. Au revoir et à bientôt.
ចៅក្រមទាំងគេ ទាំងខ្ញុំ ក៏មានការក្តៅក្រហាយបន្តិចដែរ ចំពោះមនុស្សល្ងង់ក្បាលរឹងម្នាក់នេះ។ ខ្ញុំក៏នឹកទៅដល់ការព្រមានរបស់ជីដូនដែលថា អាជីពជាចៅក្រម ជាអាជីពក្តៅក្រហាយ គឺថា ពិតប្រាកដមេន។ ខ្ញុំសូមអរគុណប្រិយមិត្តអ្នកស្តាប់ ដែលមានការសណ្តោសខន្តី មិនក្តៅក្រហាយ ចំពោះខ្ញុំដែលអាចនិយាយឆ្គាំឆ្គង ក្នុងព្រឹត្តិបត្តថ្ងៃនេះ។ សូមជំរាបលា៕
ព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានប្រចាំថ្ងៃនឹងអាចឲ្យលោកអ្នកទទួលបាននូវព័ត៌មានសំខាន់ៗប្រចាំថ្ងៃក្នុងអ៊ីមែលរបស់លោកអ្នកផ្ទាល់៖
ចុះឈ្មោះ