សង្រ្គាមលោកលើកទី១ (Première Guerre Mondiale)
ចុះផ្សាយនៅថ្ងៃ៖
ស្តាប់ - ០៧:០៥
នៅថ្ងៃព្រហស្បតិ៍នេះ ថាច់ ដេត សូមធ្វើការអត្ថាធិប្បាយជូនលោកអ្នកស្តាប់វិទ្យុបារាំងអន្តរជាតិ អំពីសង្រ្គាមលោកលើកទី១។ សង្រ្គាមដែលផ្តើមចេញពីការប្រជែងគ្នា នៃមហាអំណាចនៅអឺរ៉ុប ហើយបានរុញច្រានឲ្យប្រទេសផ្សេងទៀត នៅទូទាំងពិភពលោកធ្លាក់ចូលទៅក្នុងភ្លើងសង្រ្គាម ដែលបណ្តាលឲ្យមនុស្សជាង ៦០លាននាក់បាត់បង់ជីវិត។
កាលពីថ្ងៃទី១១ខែវិច្ឆិកាឆ្នាំ២០១៣សប្ដាហ៍មុននេះ ប្រធានាធិបតីបារាំងបានប្រារព្ធធ្វើពិធីរំលឹកខួប៩៩ឆ្នាំនៃការចុះហត្ថលេខាបញ្ចប់សង្គ្រាមលោកលើកទី១រវាងប្រទេសបារាំងនិងប្រទេសអាល្លឺម៉ង់។ សង្គ្រាមលោកលើកទី១ ក្នុងភាពពិតគឺជាចម្បាំងយោធាដែលកើតមានឡើងរវាងបណ្ដាប្រទេសធំៗនៅអឺរុបក្នុងកំឡុងឆ្នាំ១៩១៤ និង ឆ្នាំ១៩១៨។ សង្គ្រាមលោកលើកទី១មិនបានប៉ះពាល់ដោយផ្ទាល់ក្នុងវិស័យយោធា ដល់បណ្ដាប្រទេសអាស៊ីនោះឡើយ។
La première guerre mondiale est considérée comme l’un des évènements marquants du XXe siècle. Elle est parfois qualifiée de totale, car elle a atteint une ampleur et une intensité inconnues jusqu'alors : plus de soldats ont été impliqués, elle a causé plus de morts et plus de destructions matérielles que toute autre guerre antérieure.
សង្គ្រាមនេះ បណ្ដាលឲ្យមនុស្សស្លាប់ជាង៦០លាននាក់ និងរបួសប្រហែល២០លាននាក់។ ទន្ទឹមនឹងនេះដែរសង្គ្រាមនេះក៏បានធ្វើឲ្យមានការផ្លាស់ប្ដូរយ៉ាងជ្រៅក្នុងវិស័យភូមិសាស្ត្រនយោបាយពិភពលោក ជាពិសេសក្នុងទ្វីបអឺរុប។ ចក្រភពអឺរុបបីបានរលាយ ឬបាក់បែកដោយសារសង្គ្រាមនេះ។ ដូចហេតុនេះហើយបានជាសង្គ្រាមលោកលើកទី១ធ្វើឲ្យសង្គមអឺរុបទូទៅបាក់ស្បាតព្រមទាំងមានការចងចាំយ៉ាងមុតមាំ។
Cette « Grande Guerre » a causé l'effondrement ou la fragmentation des empires austro-hongrois, russe et ottoman. L'Empire allemand a disparu, et l'Allemagne a vu son territoire réduit. Conséquemment, les cartes de l'Europe et du Moyen-Orient ont été redessinées. Des monarchies ont été remplacées par des États communistes ou par des républiques démocratiques. Pour la première fois, une institution internationale a été créée dans le but de prévenir les guerres : la Société des Nations.
តាមអ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រ ដើមហេតុផ្ទាល់ដែលធ្វើឲ្យសង្គ្រាមឆាបឆេះនៅពេលនោះ គឺបណ្ដាលមកពី ការធ្វើឃាតព្រះរាជបុត្រា នៃព្រះរាជាអាណាចក្រ Autriche-Hongrie នៅប្រទេស Bosnie។ តែពិតទៅរឿងនេះគ្រាន់តែជាលេសប៉ុណ្ណោះ ដែលឆ្លុះបញ្ចាំងឲ្យឃើញនូវដើមហេតុវែងឆ្ងាយជាងនេះ ក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ ភូមិសាស្ត្រនយោបាយអឺរុប។ និយាយឲ្យចំទៅ សង្គ្រាមលោកលើកទីមួយគឺជាលទ្ធផលនៃគំនុំមិនបញ្ចេញឈ្មោះរវាងបណ្ដាមហាអំណាចអឺរុបនៅពេលនោះ តាំងតែពីយូរយាណាស់មកហើយ។ ក្នុងចំណោមដើមហេតុទាំងប៉ុន្មានដែលអាចជួយពន្យល់ពីការផ្ទុះសង្គ្រាមនេះមាន គំនិតជាតិនិយមដែលមានសន្ទុះកាន់តែខ្លាំងឡើង គំនុំរបស់ប្រទេសបារាំងទៅលើប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ដែលបានដណ្ដើមយកតំបន់ Alsace-Lorraine ដែលជាទឹកដីរបស់ខ្លួនមុនសង្គ្រាម ១៨៧០។
Mais en-deçà de ces raisons, il faut mentionner des rivalités économiques, des systèmes d'alliances militaires complexes développés entre les différents pays européens au cours du XIXe siècle après la défaite napoléonienne de 1815, le Congrès de Vienne qui s'en est suivi en 1815 et l'indépendance belge de 1830 entraînant la France et l'Angleterre à se porter garantes de celle-ci. Les disputes incessantes sur le partage du monde entre les puissances coloniales européennes sont également un facteur important à prendre en compte pour comprendre l’éclatement de cette guerre inévitable. Le climat de tension régnant avait poussé les grandes puissances européennes à une course aux armements, et chaque état-major s'était activement préparé au conflit. L'attentat de Sarajevo va déclencher ce que l’historien Jean-Baptiste Duroselle appelle un « mécanisme », qui va entraîner presque tous les protagonistes vers une guerre totale.
ដូចយើងបានយល់ពីខាងលើមក តាមពិតទៅសង្គ្រាមនេះមុនបង្អស់ គឺជា សង្គ្រាមអឺរុប មិនមែនសង្គ្រាមលោកទេ ពីព្រោះនៅអាស៊ី ឬនៅទ្វីបដទៃទៀតមិនមានចម្បាំងទេ។ តែដោយសារមហាអំណាចអឺរុបសម័យនោះជាមហាអំណាចចក្រពត្តិអាណានិគម ដែលគ្រប់គ្រងពិភពលោកសឹងតែទាំងមូល ពួកអឺរុបក៏ហៅថា សង្គ្រាមពិភពលោកទៅ។ ជាទូទៅ ពួកអឺរុបតែងតែយល់ថាខ្លួនតំណាងឲ្យពិភពលោកទាំងមូល។ សន្និសីទនៅទីក្រុង Berlin នៅឆ្នាំ១៨៨៥ ជាការជែកចរចារគ្នារវាងមហាអំណាចចក្រភពអឺរុប ដើម្បីបែងចែកទ្វីបអាហ្វ្រិកគ្នា គឺមិនខុសពីក្មេងឈ្លោះគ្នាដណ្ដើមនំនោះឡើយ។
La conférence de Berlin de 1885, avait permis le partage de l'Afrique entre les puissances européennes. Une notable partie de l'Afrique centrale, le Congo était octroyé au roi des Belges Léopold II qui avait habilement utilisé les rivalités entre la France, l'Angleterre et l'Allemagne pour neutraliser ainsi le centre de l'Afrique. Mais les différends coloniaux ne vont cesser de s'accroître, entretenant par la même occasion les tensions entre les métropoles. Par exemple, en Asie à propos de la Thaïlande et la Chine, tension entre la France et l’Angleterre.
សូមកត់សំគាល់ថា ទំនាស់រវាងចក្រភពអង់គ្លេស នឹង ចក្រភពបារាំង សម័យនោះមិនដែលឈានចូលដល់ចម្បាំងយោធានោះឡើយ។ ជាទូទៅ ប្រទេសទាំងពីរដោះស្រាយទំនាស់ទាំងប៉ុន្មានតាមរយៈការដោះដូរតំបន់ឥទ្ធិពលគ្នា។ ជម្លោះរវាងប្រទេសអឺរុបក៏ជាជម្លោះផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចផងដែរ ។ ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ ដែលមានផលិតកម្មឧស្សាហកម្មកាន់តែកើនឡើង ក៏ត្រូវការទីផ្សារកាន់តែធំទូលាយដែរ។ ហេតុនេះហើយបានជាប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ត្រូវការដណ្ដើមយកពិភពលោកមកដាក់ក្រោមអាណានិគមរបស់ខ្លួនដូចចក្រភពអង់គ្លេសនិងបារាំងដែរ។
La rivalité économique entre l'Allemagne et la France s'accroît à partir de 1912. La grande puissance industrielle allemande inquiète les États européens, car les produits allemands inondent les marchés français et britanniques. Toutes ces tensions arrivent au point d’éclatement avec le prétexte de cet assassinat de Archiduc de l’Empire Austro-hongrois en 1914.
សន្និសីទ នៅទីក្រុង Versailles ដែលមាន២៧ប្រទេសចូលរួម ធ្វើឡើងនៅឆ្នាំ១៩១៩ ជាសន្និសីទដំណោះស្រាយសង្គ្រាមលោកលើកទីមួយ។ ដោយក្នុងសិន្និសិទនេះ ក្រុមប្រទេសអ្នកឈ្នះសង្គ្រាមមានបារាំង អងគ្លេស និងអាមេរិកនាំមុខ បានដាក់លក្ខ័ខ័ណ្ឌដ៏ធ្ងន់ធ្ងរទៅដល់ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ សិន្និសិទនេះក៏ក្លាយជាគំនុំសងសឹកពីសំណាក់ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ដល់ប្រទេសបារាំងនិងប្រទេសភាគី។ រឿងនេះ ជាកក្តាមួយដែលបង្កឲ្យផ្ទុះសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ២០ឆ្នាំក្រោយមក៕
ព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានប្រចាំថ្ងៃនឹងអាចឲ្យលោកអ្នកទទួលបាននូវព័ត៌មានសំខាន់ៗប្រចាំថ្ងៃក្នុងអ៊ីមែលរបស់លោកអ្នកផ្ទាល់៖
ចុះឈ្មោះ