នៅកម្ពុជា ស្ថានភាពកូវីដ១៩ ក្នុងរយៈពេលពីរឆ្នាំចុងក្រោយនេះ បានរាំងស្ទះដល់កម្មវិធីជាតិប្រយុទ្ធនឹងជំងឺរបេង ដែលប៉ះពាល់ដល់ដំណើរការរុករកអ្នកជំងឺរបេងសេសសល់ប្រមាណជា៣០ភាគរយ ក្នុងចំណោមអ្នកជំងឺសរុបយ៉ាងហោច៥ម៉ឺននាក់។ មិនត្រឹមតែប៉ះពាល់ដល់កម្មវិធីជាតិ ប៉ុណ្ណោះទេ កូវីដ១៩ក៏បានបង្អាក់ដំណើរអ្នកជំងឺរបេង ក្នុងការស្វែងរកសេវាព្យាបាលដែរ។ នេះក៏ដោយសារតែរបេង និងកូវីដ អាការៈជំងឺស្រដៀងគ្នា ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យគ្រូពេទ្យមួយចំនួនខ្លាចរអាអ្នកជំងឺរបេង។
«គេ(ពេទ្យ)អត់មើលខ្ញុំទេ… ព្រោះគេថា ស្ថានភាពខ្ញុំកូវីដ បន្ទាប់ពីខ្ញុំក៏ទៅរកគ្រូពេទ្យ [សុំ] ឲ្យជួយមើលជំងឺដោយប្រាប់ថា លោកគ្រូពេទ្យអើយ ខ្ញុំទំនងជាកើតរបេងហើយ ហើយ ពេទ្យ ក៏ សួរ ត្រឡប់មកវិញថា អ៊ំឯងដឹងមកពីណា? ខ្ញុំឆ្លើយទៅវិញថា ខ្ញុំមិនដឹងទេព្រោះនៅក្នុងខ្លួន តែខ្ញុំគ្រាន់តែសង្ស័យ… ដល់ហើយពេទ្យថា អត់ស្រួលទេ អ៊ំឯងដឹងតែកើតកូវីដហើយ ភ្លាមនោះ គេក៏ហៅឡានមកយកខ្ញុំជាបន្ទាន់ តែអ៊ំបដិសេធអត់ឡើង [ឡាន] ទេ ហើយក៏ត្រឡប់មកផ្ទះវិញ។ តែអាការៈខ្ញុំមិនមែនកូវីដទេ ព្រោះស្ដោះទឹកមាត់មកឈាម ក្អកក៏ចេញឈាម ហើយបើក្អកវិញ ចង់លានភ្នែក។» នេះជាស្ថានភាពចំពោះមុខដែលអ្នកស្រី សារ៉ែន ជាឈ្មោះមិនផ្លូវការ ពើបប្រទះអំឡុងពេលទៅស្វែងរកសេវាព្យាបាលជំងឺរបងនៅក្នុងស្ថានភាពកូវីដ១៩ គំរាមកំហែងខ្លាំងកាលពីគ្រាមុន។
អន់ចិត្តចំពោះការយល់ច្រឡំរបស់គ្រូពេទ្យ ស្រីសដែលជាកូនអ្នកស្រីសារ៉ែន និងទទួលបន្ទុកមើលថែទាំម្ដាយ ហើយធ្លាប់កើតកូវីដនិយាយថា «ខ្ញុំធ្លាប់កើតកូវីដ ខ្ញុំដឹងថា កូវីដមានអាការៈបែបណា ហើយអាការៈម្ដាយខ្ញុំមិនមែនកើតកូវីដទេ។ បើមានមែន ម្ល៉េះស្លាប់បាត់តាំងពីយូរហើយ ព្រោះគាត់ឈឺស្រាប់។ តែថា ទៅកាលហ្នុង (អំឡុងពេលបិទខ្ទប់កាលពីឆ្នាំ២០២១) កូវីដផ្ទុះខ្លាំង អ្នកណាក៏ខ្លាច អ្នកណាក៏បារម្ភ គ្រាន់តែខ្ញុំឆ្ងល់ពេទ្យស្រុកខ្ញុំហ្នឹង អត់ស្ដាប់ហេតុផល ហើយរើសអើងខ្លាំងមែនទែន។»
ក្រោយបដិសេធមិនទទួលការព្យាបាលជំងឺរបេង ស្រីសដឹកដៃម្ដាយមកផ្ទះវិញ ហើយក្រុមគ្រួសារនិងអ្នកស្រីសារ៉ែនខ្លួនឯងក៏ សម្រចជ្រើសយកផ្លូវធម៌រំងាប់អារម្មណ៍ ព្រោះគិតថា ជីវិតនឹងស្លាប់ដោយសាររាងកាយចុះទ្រុឌទ្រោម។ «ពេលនោះ កម្លាំងខ្ញុំចុះខ្សោយ… ព្រោះអស់សង្ឃឹមខ្លួនឯងអត់ [រស់] ទេ ព្រោះមាត់ខ្ញុំ កូនបញ្ច្រក់ទឹកលែងចូលហើយហ្នឹង។»
ជីវិតដែលស្ទើរស្លាប់ស្ទើររស់ដោយសារជំងឺរបេង បានប្រែពីអស់សង្ឃឹមទៅជាញញឹម នៅពេលអ្នកស្រីទៅស្វែងរកការព្យាបាលនៅមន្ទីរពេទ្យឯកជនវិញ បន្ទាប់ពីមានការជម្រុញពីមនុស្សជុំវិញខ្លួន។ ពេទ្យឯកជនមួយកន្លែងបានប្រាប់ថា អ្នកស្រីពិតជាកើតមានជំងឺរបេងប្រាកដមែន។ «ពេទ្យឯកជនជួសឈាមក៏ឃើញរបេង ហើយថា សួតរបស់ខ្ញុំ [ហ្នឹង] មេរោគនឹងស៊ីអស់ក្នុងពេលដ៏ខ្លី បើមិនប្រញាប់មកស្វែងរកសេវាព្យាបាលទេ។ ពេទ្យឯកជនប្រាប់ខ្ញុំឲ្យទៅស្វែងរកថ្នាំរបេងនៅមន្ទីរពេទ្យស្រុកវិញ ព្រោះពេទ្យឯកជនក្នុងតំបន់ខ្ញុំរស់នៅ មិនមានថ្នាំរបេងទេ។ បន្ទាប់ពីមានសំបុត្របញ្ជាក់ពីពេទ្យឯកជន ខ្ញុំក៏មកយកថ្នាំនៅមន្ទីរពេទ្យរដ្ឋរៀងរាល់ពេលកំណត់ ដែលគិតមកដល់ខែកុម្ភះនេះ គឺមានរយៈពេលពីរខែកន្លះហើយ សុខភាពក៏ល្អប្រសើរវិញ។»
ជាអ្នកខេត្តកណ្ដាល និងស្ដាប់មើលទៅជាមនុស្សបានសម្ដី អ្នកស្រីសារ៉ែន មានវ័យ៥៦ឆ្នាំ។ អ្នកស្រីដាក់ការសង្ស័យដោយខ្លួនឯងថា ទំនងជាកើតមានជំងឺរបេងទឹកនោមផ្អែម ព្រោះរាល់ថ្ងៃអ្នកស្រីកំពុងព្យាបាលជំងឺទឹកនោមផ្អែមដែរ ហើយកន្លងមកអ្នកជំនាញផ្នែកសុខភាព ក៏បានដាក់ក្ដីព្រួយបារម្ភពីប្រភេទជំងឺរបេងទឹកនោមផ្អែម។
ដូចយើងដឹងហើយថា ជំងឺកើតលើមនុស្សគ្រប់វ័យ គ្រប់ឋានៈ ពណ៌សម្បុរ ឲ្យតែប្រហែសខ្លួន។ ជាក់ស្ដែងកុមារីវ័យ១០ឆ្នាំម្នាក់ ឈ្មោះម៉ាលី បានកើតជំងឺរបេងកូនកណ្ដុរនៅកៀនត្រចៀក ដែលស្ដែងឡើងតាមរយៈការក្ដៅខ្លួនជាប់ជាប្រចាំ។ លោកស្រី ឈឿន ធឿន ដែលជាជីដូនរបស់ម៉ាលីឲ្យដឹងថា ម៉ាលីចូលខ្លួនព្យាបាលជិត៦ខែហើយគិតមកដល់ខែកុម្ភៈឆ្នាំ២០២២នេះ។ «ពេលលេបថ្នាំរបេងដំបូង វា (ម៉ាលី) ប្រាប់ថា ធ្វើទុក្ខ ដល់បួនប្រាំថ្ងៃក្រោយមកក៏ធូរស្រាលវិញ។»
មានរូបរាងស្គម តូចស្ដើង ម៉ាលី ត្រូវបានលោកស្រី ឈឿន ធឿន ចិញ្ចឹមបីបាច់តាំងពីតូចក្រូចឆ្មារ។ បើតាម លោកស្រី ឈឿន ធឿន ម៉ាលីនាងមានសុខភាពខ្សោយតាំងពីកំណើត ហើយពេលបច្ចុប្បន្ននេះ កើតជំងឺរបេងក្នុងពេលដែលកូវីដកំពុងវាយឡុកទៀត មិនបានធ្វើឲ្យអ្នកស្រីឈឿន ធឿន ញញឹមស្រស់ឡើយ ដោយបញ្ហានៅត្រង់ថា ចង់ចាក់វ៉ាក់សាំងបង្ការកូវីដ១៩ តែចាក់មិនបាន «ពេទ្យថា ចាំឲ្យជារបេងសិន ទើបបានចាក់វ៉ាក់សាំងកូវីដ១៩បាន។»
បច្ចុប្បន្នអាការៈរបេងរបស់កុមារីម៉ាលីបានធូរស្បើយច្រើន ក្រោយប្រើការព្យាបាលរយៈពេលជិត៦ខែ។ តែទោះជាធូរស្បើយ នៅពេលគ្មានវ៉ាក់សាំងដែលជាអាវុធការពារខ្លួនពីខាងក្នុងលោកស្រី ឈឿន ធឿន នៅតែកង្វល់និងបង្កើនអនាម័យទ្វេដងដល់ចៅស្រី ដោយពាក់ម៉ាស់ជាប់ជានិច្ច និងបង្កើនការលាងដៃជាប់ជាប្រចាំ នៅចំពោះការរីករាលដាលនៃមេរោគអូមីក្រុង។
ត្បិតថា របេងជាជំងឺចាស់វស្សានិងមិនគ្រោះថ្នាក់ខ្លាំងដូចកូវីដ តែបើប្រហែសខ្លួនតែបន្តិច វាអាចកើតឡើងមួយរំពេច។ នេះជាបទពិសោធន៍របស់កុមារា ហួ លីហួត មានអាយុ១៦ឆ្នាំ ដែលកំពុងតែកើតមានរបេងកូនកណ្ដុរក្នុងពោះវៀន។ អាការៈរបេងរបស់លីហួត ស្ដែងឡើងតាមរយៈការចុកចុងដង្ហើមនិងថបដង្ហើម «ខ្ញុំកើតជំងឺរបេងដោយសារអត់ញាំបាយព្រឹក ហើយញាំតែភេសជ្ជៈកំប៉ុងដូចជា ទឹកក្រូចជំនួសទៅវិញ។»
មិនធ្ងន់ហើយក៏មិនស្រាល។ នេះជាអ្វីដែលគ្រូពេទ្យប្រាប់មកលីហួត ហើយដូចអ្នកជំងឺឯទៀតដែរ លីហួត ត្រូវប្រើពេលវេលាព្យាបាល៦ខែ និងប្ដូរទម្លាប់មិនល្អចេញដោយងាកមកបរិភោគអាហារទៀងពេលនិងបញ្ឈប់ការទទួលទានភេសជ្ជៈកំប៉ុង។ «ពីមុនមកខ្ញុំមិនគិតថា វាមិនមែនជាជំងឺរបេងទេ… គិតថា ឈឺក្រពះធម្មតា តែញាំថ្នាំក្រពះទៅក៏មិនបាត់ ហើយយូរទៅៗក៏ចេះតែឈឺទៅក៏ទៅពេទ្យថតបានឃើញថា ខ្ញុំកំពុងកើតមានជំងឺរបេងកូនកណ្ដុរក្នុងពោះវៀន។»
តិចឬច្រើនរបងបានប៉ះពាល់ដល់ការសិក្សារបស់កុមារា ដែលមានរូបរាងស្គម និងសម្បុរសស្ដើងរូបនេះ។ «ពេលរៀនទៅមានអារម្មណ៍ចុកទ្រូងតិចៗ…តែសរុបទៅធូរស្រាលបានច្រើននៅពេលដែលលេបថ្នាំជិត៦ខែមកនេះ។» ខុសពីម៉ាលី លីហួតបានចាក់វ៉ាក់សាំងបង្ការកូវីដ១៩ចំនួនបីលើករួចមកហើយ អំឡុងពេលព្យាបាលរោគរបេងនេះ។
អង្គការខាណានិងមជ្ឈមណ្ឌលជាតិកំចាត់រោគរបេងនិងហង់សិន ប៉ាន់ប្រមាណថា អ្នកជំងឺរបេងមានចំនួនចន្លោះ៤ទៅ៥ម៉ឺននាក់ក្នុងឆ្នាំ២០២១ ទាំងចំនួនជាក់ស្ដែងនិងចំនួនកំពុងស្រាវជ្រាវ។ កម្ពុជាជាប្រទេសមួយក្នុងចំណោមប្រទេស៣០ដែលមានបន្ទុកជំងឺរបេងនៅខ្ពស់នៅឡើយ។ នេះបើតាមអង្គការសុខភាពពិភពលោក។
ដោយឡែក អត្រាអ្នកស្លាប់នៅកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំ២០២១ មានចំនួន៣,២ភាគរយក្នុងចំណោមអ្នកព្យាបាលជាង២ម៉ឺននាក់ (២១៦៧២)។ ចំនួនអ្នកស្លាប់៣,២ភាគរយនេះ មានការកើនឡើង១,៨ភាគរយ បើធៀបនឹងឆ្នាំ២០២០។
អ្នកជំនាញផ្នែកសុខភាពសាធារណៈព្រមានថា របេងនៅតែជាជំងឺឆ្លងដ៏សាហាវ ដែលបន្តសម្លាប់មនុស្ស និងធ្វើឲ្យប៉ះពាល់សុខភាពធ្ងន់ធ្ងរ នៅអំឡុងពេលកូវីដ១៩ បន្ទាប់ពីរបាយការណ៍ស្ដីពីរបេងសកលរបស់អង្គការសុខភាពពិភពលោកឆ្នាំ២០២១បង្ហាញថា វិបត្តិកូវីដ បានធ្វើឲ្យ ចំនួន មនុស្ស ស្លាប់ ដោយ ជម្ងឺរបេង កើនឡើង គួរឲ្យ បារម្ភ។ ទន្ទឹមនឹងការស្លាប់កើនឡើង វឌ្ឍនភាពនៃការស្រាវជ្រាវជំងឺរបេងក៏មានការថយចុះដែរ ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់វឌ្ឍនភាពបញ្ចប់ជំងឺនៅឆ្នាំ២០៣០ ពោលគឺថយក្រោយ៨ឆ្នាំ។
លោក ជួប សុខចំរើន នាយកប្រតិបត្តិរបស់អង្គការខាណា លើកឡើងថា ដើម្បីបញ្ចប់ជំងឺរបេងទាំងស្រុងបានលុះត្រាតែអ្នកកើត និងអ្នកឈឺទទួលបានការព្យាបាលដូចគ្នា។ ចំណែកអ្នករស់នៅជាមួយអ្នកជំងឺរបេង ក៏ត្រូវទទួលបានការព្យាបាលសម្រាប់បង្ការជំងឺរបេងដែរ។ «ទាំងនេះជាចំណុចសំខាន់ ប៉ុន្តែសាធារណជនហាក់ដូចជាមិនទទួលបានព័ត៌មានគ្រប់គ្រាន់ ទោះបីជាក្រសួងសុខាភិបាលបានធ្វើការផ្សព្វផ្សាយច្រើនហើយក៏ដោយ»។
លោក ជួប សុខចំរើន បន្ថែមថា ពីពេលនេះដល់ឆ្នាំ២០៣០ ពេលវេលានៅមានមិនច្រើនទេសម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា ក្នុងការបញ្ចប់ជំងឺរបេង។ ដំណាលគ្នានេះ ទិសដៅរបស់ពិភពលោកដាក់ចេញក្នុងឆ្នាំ២០១៨ ឆ្ពោះទៅរកការព្យាបាលមនុស្សឲ្យបាន៤០លាននាក់ និងបង្ការ៣០លាននាក់កុំឲ្យឆ្លងរបេងនៅឆ្នាំ២០២៣ ទំនងជាមិនបានសម្រេច ដោយសារការរុកកួនរបស់កូវីដ១៩។
គេមិនអាចស្ដីបន្ទោសអ្នកណាបានទេ ក្រៅពីកូវីដ១៩ដែលបង្កការរាំងស្ទះដល់កម្មវិធីជាតិប្រយុទ្ធនឹងជំងឺរបេង ដែលប៉ះពាល់ដល់ដំណើរការរុករកអ្នកជំងឺរបេងសេសសល់ប្រមាណ៣០ភាគរយទៀត។ «អ្នកជំងឺរបេងរបស់យើងមួយចំនួនដែលមិនទាន់រកឃើញបានបាត់ ហើយបើករណីរបេងមិនទាន់បានរុករក គឺវានឹងបន្តចម្លងទៅសហគមន៍ នឹងធ្វើឲ្យចំនួនអ្នកជំងឺរបេងមានចំនួនកាន់តែច្រើន ប្រសិនបើយើងមិនស្វះស្វែងស្រាវជ្រាវរក។» នេះជាការព្រមានរបស់លោក ឃុន គឹមអ៊ាម នាយករងនៃមជ្ឈមណ្ឌលជាតិកំចាត់រោគរបេងនិងហង់សិន។
គ្រប់គ្នាទទួលយកហើយថា គ្រប់យ៉ាងរអាក់រអួលស្ទើរតែគាំងលែងដំណើរការ មនុស្សខ្លាចមនុស្ស គ្រូពេទ្យដែលធ្លាប់សង្គ្រោះមនុស្សពីសេចក្ដីស្លាប់បែរជាប្រកែកមិនទទួលយកអ្នកជំងឺ បើទោះបីជាអ្នកជំងឺមួយចំនួនគ្រាន់តែមានអាការៈស្រដៀងកូវីដក៏ដោយ។ បញ្ហានេះលោក ឃុន គឹមអ៊ាម ទទួលស្គាល់សម្រាប់ការព្យាបាលមេរោគរបេង។ «បុគ្គលិកមួយចំនួនរបស់យើងក៏ភ័យបារម្ភពីការឆ្លងកូវីដ១៩ដែរ ប៉ុន្តែយ៉ាងណាក៏ដោយ ខ្ញុំនៅតែអំពាវនាវឲ្យប្រជាជនដែលកើតរបេងហើយប្រញាប់ប្រញាល់មកទទួលថ្នាំមណ្ឌលសុខភាពដើម្បីយកថ្នាំទៅលេប។ ការលេបថ្នាំទាន់ពេលពីដើមរហូតដល់ចប់ អាចធានាបានថា ការព្យាបាលនឹងជាសះស្បើយ។»
សម្រាប់អ្នកជំនាញ នៅចំពោះមុខការរីករាលដាលមេរោគកូវីដ១៩ មានការផ្លាស់ប្ដូរជាវិជ្ជមានមួយគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍ គឺពលរដ្ឋភាគច្រើនបាននាំគ្នាពាក់ម៉ាស់ ដែលពីមុនមកទម្លាប់នេះ ទោះមានការជម្រុញពីកម្មវិធីជាតិប្រយុទ្ធនឹងជំងឺរបេង ក៏ពលរដ្ឋមិនសូវជាចាប់អារម្មណ៍។
បើតាមអង្គការសុខភាពពិភព របេងជាមូលហេតុចំបងទី១៣នៃការស្លាប់ និងជាឃាតករឈានមុខគេទី២ នៃការឆ្លងលឿនបំផុតបន្ទាប់ពីកូវីដ១៩។ ក្នុងនោះកុមារអាយុដល់៥ឆ្នាំ ងាយឆ្លងរបេង ខណៈមនុស្សចាស់អាយុចាប់ពី៥០ឡើងទៅ ក៏ងាយប្រឈមនឹងការឆ្លងដែរ ប៉ុន្តែពួកគេប្រើប្រាស់ថ្នាំព្យាបាលតែមួយ៕
ព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានប្រចាំថ្ងៃនឹងអាចឲ្យលោកអ្នកទទួលបាននូវព័ត៌មានសំខាន់ៗប្រចាំថ្ងៃក្នុងអ៊ីមែលរបស់លោកអ្នកផ្ទាល់៖
ចុះឈ្មោះ